Koolwaterstoffen uit minerale oliën (mineral oil hydrocarbons of MOH's) zijn chemische verbindingen die voornamelijk worden gewonnen uit ruwe olie, maar ook kunstmatig worden geproduceerd uit kolen, aardgas en biomassa.

Er zijn verschillende mogelijke routes waarlangs MOH’s in levensmiddelen kunnen terechtkomen: bijvoorbeeld als gevolg van een milieuverontreiniging; via smeermiddelen voor machines die worden gebruikt bij de oogst (bv. lekkende machines); bij de productie van levensmiddelen of door het gebruik als levensmiddelenadditief of technologische hulpstoffen (bv. in gewasbeschermingsmiddelen, als glansmiddel, bij verwerking van oliehoudende zaden…); door de verwerkingsapparatuur of uit materialen bestemd om met levensmiddelen in contact te komen (bv. jute, gerecycleerd karton, drukinkten…).

In 2012 publiceerde de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) een studie over de risico’s van de aanwezigheid van MOH’s in levensmiddelen. Uit de studie bleek dat bepaalde bestanddelen uit deze mengsels potentieel een risico voor de volksgezondheid kunnen inhouden. Er zijn aanwijzingen dat de verzadigde koolwaterstoffractie (MOSH) kan opstapelen in verschillende weefsels en organe. Ook is aangetoond dat de aromatische koolwaterstoffractie (MOAH) kankerverwekkend en genotoxisch zou kunnen zijn.

In 2019 heeft EFSA een bijkomende studie gepubliceerd over de risico’s van de aanwezigheid van MOAH in babymelk (opvolgzuigelingenvoeding na 6 maanden en volledige zuigelingenvoeding vóór 6 maanden). Uit deze studie is gebleken dat er een gebrek aan informatie is over de aan- of afwezigheid van polycyclische aromatische verbindingen van 3 tot 7 cycli (3-7 PAC). Polycyclische aromatische verbindingen zijn een subgroep van aromatische koolwaterstoffen met een chemisch structuur die uit ten minste 2 cycli bestaat (een cyclus is een opeenvolging van koolstof- en waterstofatomen die een gesloten lus vormen). Daarom kan de aanwezigheid van MOAH's in deze voedingsmiddelen een risico voor de volksgezondheid vormen. MOAH-fractie zou normaal gezien niet aanwezig mogen zijn in opvolgzuigelingenvoeding en volledige zuigelingenvoeding.

Er is echter nog veel onzekerheid over de toxiciteit en het potentiële risico van MOSH's en MOAH's. Zowel op Europees als op nationaal niveau zijn verschillende initiatieven genomen om de situatie te verduidelijken.

Op Europees niveau werd aanbevolen dat lidstaten de aanwezigheid van minerale olie (zowel MOAH als MOSH) in levensmiddelen zouden nagaan in 2017 en 2018 (Aanbeveling (EU) 2017/84 van de Commissie van 16 januari 2017 inzake de controle van koolwaterstoffen uit minerale oliën in levensmiddelen en in materialen en voorwerpen bestemd om met levensmiddelen in contact te komen). Het doel was om een beter inzicht te krijgen van de verwijdering van MOSH en MOAH uit levensmiddelen en na te gaan via welke levensmiddelen de consument het meest aan deze minerale oliën wordt blootgesteld. Vanuit dit oogpunt wordt aanbevolen om met name  de volgende levensmiddelen te analyseren: dierlijk vet, brood en viennoiserieën, fijne banketbakkerswaren, ontbijtgranen, suikerwerk (met inbegrip van chocolade) en cacao, visvlees, visproducten (vis in blik), granen voor menselijke consumptie, ijs en desserts, oliehoudende zaden, deegwaren, van granen afgeleide producten, peulvruchten, worst, noten, plantaardige olie en materialen die met levensmiddelen in contact komen... De analyseresultaten moesten voor verder onderzoek aan EFSA worden gemeld; op 21/01/2021 was het eindverslag nog niet gepubliceerd. Steeds meer gegevens komen zo beschikbaar, andere levensmiddelen werden aan deze lijst toegevoegd. Dit was het geval na het advies van EFSA in 2019. 

Om de uitvoering van deze aanbeveling door de Lidstaten te vergemakkelijken, werd een technische gids voor de monsterneming, de analyse en de rapportering voor de monitoring van koolwaterstoffen uit minerale oliën in levensmiddelen en contactmaterialen gepubliceerd.

Op Belgisch niveau heeft het Nationaal Referentielaboratorium voor Contactmaterialen, Sciensano, een wetenschappelijk onderzoeksproject uitgevoerd over de migratie van minerale olie uit kartonverpakkingen, het Minoil project (Mineral oil migration from cardboard food contact materials: Hazard identification and exposure assessment of the Belgian population). De verkregen analyseresultaten werden in het kader van de Aanbeveling (EU) 2017/84 aan de EFSA gerapporteerd.

Aangezien de Europese Commissie van mening was dat de momentele beschikbare gegevens ontoereikend zijn om specifieke bepalingen uit te werken (zoals het vastleggen van maximale MOH gehaltes in levensmiddelen), heeft het FAVV beslist het Wetenschappelijk Comité om advies te verzoeken teneinde over een wetenschappelijke basis te beschikken om mogelijke actiedrempels vast te stellen en zo toe te zien op de veiligheid van de voedselketen.

In het advies 19-2017 van het Wetenschappelijk Comité worden voor de verzadigde minerale olie koolwaterstoffractie (MOSH) actiedrempels tussen 5 en 150 mg/kg levensmiddel voorgesteld, afhankelijk van de beschouwde groep levensmiddelen. Voor wat de aromatische fractie (MOAH) betreft, zijn er momenteel onvoldoende toxicologische gegevens beschikbaar om actiedrempels te kunnen voorstellen. Gezien de mogelijke carcinogene en mutagene eigenschappen van sommige componenten die in deze MOAH fractie aanwezig kunnen zijn, wordt aanbevolen de blootstelling aan deze componenten zo veel mogelijk te beperken. Daarom beveelt het Wetenschappelijk Comité aan om de analytische detectielimiet als actiedrempel toe te passen.

De detectielimiet is de laagste concentratie van een component die de analyse methode met een goed betrouwbaarheidsniveau kan opsporen (maar niet kwantificeren). Uit deze concentratie kan worden opgemaakt dat het bestanddeel aanwezig is.

Met dit advies van het Wetenschappelijk Comité wil het FAVV de bedrijven sensibiliseren over de problematiek van de aanwezigheid van minerale oliën in levensmiddelen en hen de nodige wetenschappelijke ondersteuning bieden om de potentiële gevaren in hun autocontrolesysteem  te kunnen opnemen.

Een verklaring van de Europese Commissie van 2020 wordt een actielimiet voor van 1 mg/kg per aromatische fractie uit minerale koolwaterstoffen (MOAH) in opvolgzuigelingen- en volledige zuigelingenvoeding. Deze limiet komt momenteel overeen met het laagste niveau dat correct kan worden opgespoord door de Europese laboratoria.

Indien bedrijven binnen hun autocontrolesysteem vaststellen dat de hoeveelheden aan MOAH of MOSH boven de voorgestelde actiedrempels die in het advies van het Wetenschappelijk Comité of de verklaring van de Europese Commissie worden voorgesteld, dienen zij de nodige maatregelen te nemen m.b.t. de producten: de producten in kwestie uit de handel nemen en, in geval van risico voor de gezondheid van de consument (voorafgaande risicobeoordeling), de producten terugroepen en een persbericht voor de consument publiceren. Bovendien moeten zij de oorsprong van de contaminatie vaststellen en alles in het werk stellen om die contaminatie te voorkomen of te verhelpen. Aangezien minerale olie via veel en uiteenlopende wegen in levensmiddelen terecht kan komen, is een algemene waakzaamheid raadzaam.

Indien gerecycleerd karton als verpakkingsmateriaal wordt gebruikt, kan een functionele barrière aangebracht worden onder de vorm van een geschikte binnenzak of een geschikte binnenlaag om de overdracht van MOH’s uit het gerecycleerd karton naar het levensmiddel te vermijden. Goede fabricagepraktijken zijn zeer belangrijk, men moet b.v. bijzondere aandacht schenken aan het type gebruikte thermische oliën en mogelijke lekken en ook waken over een goede grondstoffenselectie (bv. plantaardige oliën voor de productie van opvolgzuigelingenvoeding en volledige zuigelingenvoeding), evenals over het correct gebruik van additieven en technologische hulpstoffen. Tenslotte moet ook aandacht worden besteed aan de duur en de bewaaromstandigheden van verpakte levensmiddelen, enz.

De actielimieten vastgesteld in het advies 19-2017 van het SciCom (actiedrempels voor koolwaterstoffen uit minerale oliën in levensmiddelen) staan in het document "Inventaris van acties en actiedrempels en voorstellen voor harmonisatie in het kader van de officiële controles".

Zoals voor elke niet-conformiteit moet de operator een notificatie  opmaken als deze waarden worden overschreden voor in de handel gebrachte producten indien een risico wordt aangetoond na een evaluatie uitgevoerd door de operator zelf.

Voor de opvolzuigelingenvoeding en volledige zuigelingenvoeding zijn MOAH's aanwezig wanneer uit de analyse een gehalte vanaf 1 mg/kg aromatische fractie van minerale koolwaterstoffen (MOAH) wordt vastgesteld. Dit is een gevaar voor de volksgezondheid. Indien een bedrijf vaststelt dat deze actielimiet wordt overschreden, is het bedrijf verplicht dit te melden aan het FAVV.

In dit geval, om een hoog niveau van bescherming van de menselijke gezondheid te garanderen, moeten er dus maatregelen worden getroffen en corrigerende acties genomen op basis van artikel 14 van de Europese Verordening EG nr. 178/2002 (ook de "General Food Law" genoemd):

• de producten in kwestie terugroepen en een persbericht aan de consumenten publiceren maar ook
• de oorsprong van de contaminatie identificeren en alles in het werk stellen om die contaminatie te voorkomen of te verhelpen.